venres, 27 de decembro de 2013

Cabeza de Vaca nas Cotovías

Estou en Lugo, así que hoxe póidovos copiar directamente de Naufragios en lugar de oir campanas ao lonxe e contarvos mentiras piadosas coma antes. Ocorre que por estes azares da vida a miña copia do libro é unha edición brasileira, así que tódalas citas van estar en portugués, xa me perdonaredes; podedes imaxinar que as pronuncia un Cabeza de Vaca confuso, que viaxou demasiado no tempo e tén problemas de time lag:
"Naquela ilha costumam curar as enfermidades soprando o doente e passando a mão sobre ele. Tentaram fazer isso conosco e nós nos ríamos muito, o que os deixou zangados."
Si lle preguntades ó Cabeza lusista, diravos que a ilha en cuestión era a de Mal-fado, á cal fóra do meu libro os españois chamaron del Malhado, e en xeral coñecemos como Galveston, TX; por Gálvez Town, por outra parte, así que a ver quén convence a Cabeça de Vaca de que fai mal en chamarlle do Mal-fado.
Galveston, por certo, é a cidade natal de Barry White, quen en realidade se chamaba Barry Carter, porque se ve que nesta illa do infortunio os nomes non valen ren. É un laberinto de espellos no que nada é o que parece, e os nativos despertan a cada día falando cun acento distinto, vacíos de significados, e inventan un novo nome para o sol, o mar e a illa, nas súas voces graves e sensuais.
En todo caso, como vedes cando os nativos lles ofreceron axuda ós españois, estes despreciárona e ríronse deles. Non foi moi educado pola súa parte, pero o de soprar nas feridas e impoñer  mans tampouco tiña moito sentido.
Pero qué ten sentido en Galveston, onde os nomes non significan nada e todos retozan e disfrutan coma se ó día seguinte cada persona se despertase sendo completamente distinta e non houbese consecuencias; onde son incapaces de acumular sabiduría dunha xeración a outra porque ó durmir olvidan o nome de tódalas enfermidades, coma unhos peixes de cores, coma unhas cotovías, e solo poden soprar e xunta-las mans e esperar un milagre.
Os soldados españois, donos do mundo, futuros Conquistadores, ríanse con superioridade dos indios de Galveston porque eles contaban co máis avanzado coñecemento médico europeo. Incluso Cabeza de Vaca, co time lag que sufre, non pode evitar sorrir mentras recorda as supersticións dos indios e escribe as seguintes liñas:
"O que o médico costuma fazer é uma incisão no lugar dolorido, chupando ao redor dela. Costumam também fazer cauterização com fogo (...). Depois disso, sopram no lugar que dói e acreditam que com isso afastam o mal. Nós os curavamos benzendo-os, rezando un Pater Noster e uma Ave Maria, e rogando a Deus Nosso Senhor que lhes desse saúde."



REFERENCIAS:
"Naufragios y comentarios", de Álvar Núñez Cabeza de Vaca

Fragmento de "Moby Dick", de Herman Melville

"Así estuve, ¡estruja!, ¡estruja!, ¡estruja!, durante toda la mañana, hasta que tuve la impresión de que me fundía en la esperma. Seguí estrujando aquella esperma hasta que una especie de locura me sobrevino y me hallé estrujando las manos de uno de mis compañeros de trabajo, tomándolas por los suaves globos. Tal fecundo, afectuoso, amistoso sentimiento que engendra esta práctica, que finalmente me hallé estrechando las manos de mis compañeros de modo continuo, y mirándoles amablemente a los ojos como diciendo: «¡Oh, mis queridos prójimos!, ¿por qué esforzarnos en continuar manteniendo acerbas dificultades sociales, o la más leve ira o envidia? Vamos, estrechémonos en círculos las manos; es más: estrechémonos mutuamente y de manera universal hasta convertirnos en la leche y en la esperma de la amabilidad»."

xoves, 12 de decembro de 2013

A bicicleta baleira de Bartali

Gino Bartali era o mellor ciclista italiano a finais da década dos 30; gañou o Giro en dúas edicións consecutivas, a Milán-San Remo e o campionato de Italia tres veces antes de 1940, e en 1938 liderou á selección italiana que participaba no Tour de Francia, vencendo cunha diferencia de 20 minutos sobre o segundo clasificado. Pero estes triunfos deportivos viñeron acompañados dunha resaca política: Bartali, o ídolo nacional, era un home católico e sinxelo, que non se metía en polémicas e ademáis conseguira derrotar ó enemigo francés no seu propio territorio, así que Mussolini adoptouno coma o seu gran icono deportivo. "Gino Bartali", decía un titular, "alfiere del ciclismo fascista".
Durante os cuarenta non o movilizaron para a Segunda Guerra Mundial, senón que lle permitiron seguir entrenándose polas carreteras de montaña de Italia en pleno conflicto, coa esperanza de que, ó acaba-la guerra, volvese gañar no Tour, si ós franceses lles quedaban ganas de seguir organizándoo. Así que Bartali pasaba os días pedaleando apaciblemente pola Toscana, comía en conventos cos monxes e si se encontraba con patrullas de gardas ou militares, estes sacábanse a pucha ante o Campeonissimo e facíanse a un lado.
Despois da guerra, que evidentemente non lles deparara a derrota que esperaba Mussolini, os franceses volveron organiza-lo Tour. Bartali para entonces xa tiña máis de trinta anos, pero foi capaz de ganalo de novo, no 1948, e tamén o Giro. Foi nesa etapa cando se forxou a lenda da súa rivalidade con Coppi.
Xa sabemos cómo funcionan eses grandes enfrontamentos deportivos, acabamos de ver un. Empézase con Guardiola de entrenador e un bon grupo de canteiranos no Barcelona, e o Madrid tén que reaccionar xuntando ó xogador máis caro do mundo e ó entrenador máis polémico.
E ó redor desa imaxe inicial vaise creando un clima, un orballo de elementos externos que son pouco importantes por separado pero que se van ensamblando e completan a mitoloxía: o xogo colectivo do Barça e as individualidades do Madrid; os valors, en catalán; o liberalismo da puta banda de twitter; Jabois e Gistau facendo literatura de corsarios feroces no Mundo mentras Diego Torres asedia o Bernabeu desde as páxinas do País, bombas caendo sobre un búnker no que se refuxian 23 xogadores e un axente doble traballando entre eles. 
Recordo xente fora das súas casillas porque o Barcelona gastase diñeiro nun xogador non catalán, como si acabasen de descubrir ó presidente da UGT de mariscada. Por outra parte, hasta o arzobispo de Barcelona criticaba as fichaxes do Madrid con la que estaba cayendo. Ó final todo acaba por enlazarse e ter sentido, seguindo un guión que escribimos entre todos.
E no guión do enfrontamento entre Coppi e Bartali ensamblábanse un montón de pezas: Bartali era forte, bruto, con rasgos de labrador; Coppi era un dandi. Un era sinxelo e familiar, o outro protagonizaba a crónica rosa da época. Un extremadamente relixioso, o outro agnóstico declarado e enfrentado á Iglesia. Coppi era cinco anos menor ca Bartali e a súa imaxe non fora tan utilizada polo fascismo; a el chamárano a filas, coma a gran parte do país, e agora estáballe dándolle victorias deportivas unha Italia moderna montada en Vespa ou nun Alfa Romeo Giulietta, mentras Bartali era un vestixio de tempos pasados que se negaba a desaparecer.
Ademáis Fausto Coppi morreu, con melancólica elegancia, ós 40 anos, deixando a Bartali definitivamente descolgado no lado malo da historia. Despois de retirarse dirixiu un equipo ciclista durante un tempo, e comentou algún Giro; foi facendo a súa vida, sobrevivindo a Coppi, que o miraba eternamente novo desde fotos doutra Italia e outro ciclismo; sobrevivindo a Mussolini, ás súas propias imaxes de gloria xuvenil.
Dice o amigo Izagirre en "Plomo en los bolsillos" que o enterro de Bartali, no ano 2000, foi multitudinario; nunca fora olvidado nin xulgado moi severamente polos italianos, supoño que igual que nosoutros non somos duros con Gento ou Bahamontes por aparecer no NO-DO.
Son solo deportistas, non saben si está ben ou non xogar en Guinea Ecuatorial; Iniesta é tan simple e inocente que nos costa entender cómo é posible que teña unha filla, semellante incoherencia da personaxe. As historias fabricámolas nosoutros, eles meten ou fallan penalties pero nós somos os que ensamblamos a mitoloxía, eles son estatuas baleiras de xeso eternamente novas e nosoutros enchémolas como queremos.
E Bartali fora un gran deportista, pero era solo outra estatua máis na que Italia vertera ilusións e polémicas cincuenta anos antes, igual que naquel momento o facían con Pantani.
En 2003, os fillos dun contable chamado Giorgio Nissim descubriron nun caixón unhos diarios vellos de seu pai nos que explicaba o funcionamento dunha rede clandestina para axudar ós xudíos a escapar do país, nos anos 30 e 40.
Durante moito tempo foran os propios xudíos os que se ocupaban dela, fabricando pasaportes falsos, ocultando ós exiliados e axudándolles a pasar a Suiza. Esa rede caeu no ano 42, pero Nissim recibiu o inesperado apoio do obispo de Xénova, que puxo a traballar para el a tódolos mosteiros da rexión como imprentas e refuxios. A partir de entón, si me disculpades a frivolidade, volveu haber aplicados monxes amanuenses copiando documentos.
Cando a historia se fixo pública, a maior sorpresa para os italianos foi descubrir que unha daquelas estatuas eternamente novas, Gino Bartali, "alfiere del ciclismo fascista", era o correo entre os distintos puntos da rede. Transportaba pasaportes e visados falsos durante os seus entrenamentos, de mosteiro en mosteiro, escondéndoos no cadro baleiro da súa bicicleta.


REFERENCIAS:
"Plomo en los bolsillos", de Ander Izagirre
"El secreto de Bartali", Informe Robinson

xoves, 5 de decembro de 2013

Costumbres de seducción do pingüino de Adelia, segundo o sub-sub-bibliotecario Cherry

One day there had been a blizzard, and lying open to the view of all was a deserted nest, a pile of coveted stones. All the surrounding rookery made their way to and fro, each husband acquiring merit, for, after each journey, he gave his wife a stone. This was the plebeian way of doing things; but my friend who stood, ever so unconcerned, upon a rock knew a trick worth two of that: he and his wife who sat so cosily upon the other side.
The victim was a third penguin. He was without a mate, but this was an opportunity to get one. With all the speed his little legs could compass he ran to and fro, taking stones from the deserted nest, laying them beneath a rock, and hurrying back for more. On that same rock was my friend. When the victim came up with his stone he had his back turned. But as soon as the stone was laid and the other gone for more, he jumped down, seized it with his beak, ran round, gave it to his wife and was back on the rock (with his back turned) before you could say Killer Whale. Every now and then he looked over his shoulder, to see where the next stone might be.
Decíamos ontes que Cherry-Garrard era un dos nosos. "The Worst Journey In The World" está cheo de referencias ó honor e á covardía (propia, mind you), e dunha humildade tan grande que parece falsa.
E cando trata temas científicos o seu libro parece un examen dos que facíamos na ESO, intentando escribir todo o que sabíamos de cada pregunta aínda que desbordase o espacio para a resposta, pedíndolle ó profesor que nos deixase usar máis folios e quedarnos durante o recreo para acabalo a gusto: o nome científico dos animais, a época de cría do pingüino Emperador(1), a historia da exploración antártica, as costumbres de seducción do pingüino macho de Adelia(2), que lle da á hembra unha pedriña de cuarzo para que comece a construir con ela o nido común, as temperaturas máxima e mínima de cada día...
Ás veces permítese rebaixa-lo tono e bromear, coma na escena que vos copiei ó principio. Noutro capítulo conta cómo uns pingüinos tratan de razonar, righteously indignant, cunha xauría de cans famentos. En xeneral fala con moita simpatía dos pingüinos, ós que identifica con ingleses coma el, patosos e ever so British pero resistentes. "Take it all in all" -dice, por exemplo- "I do not believe anybody on Earth has a worse time than an Emperor Penguin".
Agradécense os toques de humor, sobre todo porque Cherry escribiu o libro como terapia para a depresión, e avanza por el con dificultades, arrastrando o sentimento de culpa sobre neve suave, os esquís afundíndose si se para a pensar.
Aínda que curou da depresión clínica, os remorsos duráronlle toda a vida e foi deixándose envellecer, patoso, estirado, victoriano, cada vez máis tímido e máis recluido na casa familiar, enfermo, covarde, simplemente esperando a que o tempo pasase. Hasta que ós 50 anos se permitiu rebaixa-lo tono, e embarcouse nun cruceiro por Noruega.
Estando nel, para a súa sorpresa, enamorouse dunha rapaza. Nunha das escalas en terra poideron zafarse do resto dos turistas e ir pasear a solas. Sentáronse un a carón doutro nun parque e, sin que ela entendese aínda por qué, Cherry estendeu o brazo e púxolle na palma da man unha pedriña de cuarzo.




REFERENCIAS:
"El peor viaje del Mundo", de Apsley Cherry-Garrard
"The Worst Journey in the World", de Mark Gatiss

(1)  Aptenodytes Forsteri, da familia Spheniscidae, orden Sphenisciforme. Descuberto por George R. Gray, cuio irmán foi o primeiro coleccionista de sellos do mundo.
(2) Pygoscelis Adeliae, da mesma familia, orden e clase(3) que os anteriores. Deben o seu nome a Adelia, esposa de Jules Dumont D'Urville; un señor quese parece moito a Colin Firth, como xa señalei nunha entrada futura.
(3) A clase é a das aves, claro.