Vén do capítulo anterior
A raiz do éxito de Malcolm Gladwell, popularizouse na última década unha clase de libros de ensaio máis ou menos científicos nos cales os autores presentan unha tese completamente contraria ó sentido común e tratan de xustificala, con trampas e esgrima intelectual. Máis aló da banalidade de si son falaces ou non, resultan apasionantes como toreo de salón, como boxeo de sombras.
O biólogo e naturalista alemán Ernst Haeckel —tamén médico, filósofo, ilustrador e primeira persoa en usa-la expresión "Primeira Guerra Mundial"(2)— enunciara en 1866 unha hipótese biolóxica coñecida como Teoría da Recapitulación que se resumía, admirablemente, en cinco palabras (tres en inglés, e posiblemente unha espantosamente longa no alemán orixinal): "A ontoxenia recapitula a filoxenia".
Axudaban, claro, á concisión os términos "ontoxenia" e "filoxenia", que tamén inventara Haeckel. A filoxenia era a historia evolutiva de cada especie; a ontoxenia, os cambios morfolóxicos polos que pasaba cada individuo ó medrar, dende a xestación á idade adulta. O que decía, por tanto, a Teoría da Recapitulación era que cada animal iba pasando durante o seu desenrolo por distintas fases que rememoraban (recapitulaban) os escalóns evolutivos da súa especie.
A metonimia da Teoría da Recapitulación é curiosa e hasta bonita, si me preguntades a min; pero a súa importancia iba máis aló. A hipótese apoiábase en tres leis, máis ou menos arbitrarias.
Segundo a primeira, a da Correspondencia, cada fase do embrión representaba unha forma adulta dos escalóns anteriores da evolución.
Por exemplo, Haeckel fixouse nuns canais similares a unhas agallas que aparecen na farinxe dos embrións humanos, e propuxo que estes canais farínxeos non soamente semellaban branquias, senón que o eran, propiamente, segundo a lei da Correspondencia: agallas completamente formadas dun especimen adulto dalgún escalón evolutivo anterior que estaban sendo recapituladas polo embrión; e por tanto, en gimnástico dibujo en el aire(3), a demostración palpable de que os humanos tiñan antepasados acuáticos.
A segunda das leis nas que se basaba era a da Adición Terminal, que propoñía que a creación de novas especies se producía ó aparecer un novo paso no desenrolo do embrión ó final dos anteriores; por exemplo, o humano aparecería ó encadirse unha fase mais á xestación do primate máis cercano.
Esta segunda lei planteaba un problema: os embarazos das especies máis avanzadas terían que ser elefantiásicos, lóxicamente, moito máis largos cós das menos evolucionadas. Para contrarrestalo, Haeckel propuxo a terceira lei, a do Truncamento, que decía que o desenrolo embrionario ás veces tiña atallos e saltábase etapas intermedias.
Daquela maneira, con parches e ases na manga, a Recapitulación servía como explicación da mecánica evolutiva antes da popularización da xenética, actuando ademáis de ponte entre a teoría de Darwin e a de Lamarck(7), que seguía sendo moi popular naquel momento.
Despois de ser enunciada propagouse rapidamente e converteuse nun dos paradigmas centrais da bioloxía durante a segunda metade do século XIX, pese a que o goteo de excepcións á regla foi constante. Provocou un gran auxe da embrioloxía, pero este non se traduciu en sonoros avances no coñecemento sobre a evolución das especies.
Dende o século XXI é sinxelo subestima-la teoría da Recapitulación; fixarnos nas trampas e atallos, na esgrima intelectual, e supoñer sin moitas dúbidas que é falsa. Pero Edward Wilson era un producto do seu momento e do seu entorno. Estudiara bioloxía en Cambridge a finais do XIX, nunha época na que as ideas de Haeckel estaban en plena vixencia e os pingüinos Emperador eran considerados a especie máis primitiva das aves(4).
A noticia do descubrimento da colonia representaba para Wilson unha oportunidade de estudiar en exclusiva os embrións que menos ancestros deberían recapitular, e por tanto aqueles que tiñan máis posibilidades de non saltarse ningún escalón intermedio. Podería demostra-la orixe evolutiva das aves, a teoría da Recapitulación e, de rebote, a Evolución. Soamente necesitaba recoller un ovo de Emperador.
Continúa no capítulo seguinte
REFERENCIAS
(4) É moi complicado tratar de buscar en internet en qué se basaban para pensar eso sin embarrancar en páxinas e páxinas nas que biólogos mosqueados repiten en maiúsculas que a evolución é un proceso continuo e aleatorio que tódolos seres vivos levan o mesmo tempo sufrindo, e por tanto non hai especies máis ou menos evolucionadas, superiores ou primitivas, e a pregunta non tén sentido.(5)
Sin embargo, é perfectamente aceptable decir que o Aptenodytes, o xénero constituído polos pingüinos Emperador e os Rei, é o basal dos pingüinos. Esto significa que foi o que antes se separou do tronco común da familia, fai 40 millóns de anos.(8)
(5) Loitan, claro, contra unha idea que leva douscentos anos percolando, unha especie de parche haeckeliano á Evolución que nos invita a creer que esta se produce en escalóns de perfección, prototipos cada vez máis mellorados ata chegar á actualidade, cando estamos por fin perfectamente adaptados ó entorno(6).
Está exemplificada pola "March of progress", unha ilustración que resume a evolución humana coma unha fila india de homínidos avanzando decididos e millorando en pasos discretos, uns despois dos outros, ordenadamente, ata acabar chegando a un ser humano arquetípico, central, importante, que camiña cara o seu destino cunha lanza na man. A ilustración, por certo, non pretendía representa-la evolución dos primates coma un camiño único, pero aínda así gañou moita popularidade e axudou a asentar esta idea(7).
Na actualidade este esquema mental foi substituído polo do árbol evolutivo que todos temos na cabeza, no que se parte dun tronco común e as ramas se van separando de maneira aleatoria a medida que se afianzan mutacións. Leín nalgunha parte que sería preciso cambiar incluso este esquema, cun tronco central e ramas de distintos grosores, porque fai que perviva a discriminación por niveis, a perspectiva antropocéntrica, a idea de que as especies máis recentes son superiores; a persona á que llo leín propoñia un arbusto evolutivo, de ramas dispersas sin orden nin niveis e que —todo axuda— non apuntan claramente hacia arriba.
(8) Si nos deixamos vencer pola tentación de contar en escalóns discretos e baixamos dous pasos no arbusto evolutivo dos Emperador, colocámonos ó outro lado —neste caso, literalmente debaixo— da fronteira K-T. É decir, que os pingüinos ou unhos antecesores próximos sobreviviron á extinción dos dinosaurios. Apetecíame mencionalo.
A raiz do éxito de Malcolm Gladwell, popularizouse na última década unha clase de libros de ensaio máis ou menos científicos nos cales os autores presentan unha tese completamente contraria ó sentido común e tratan de xustificala, con trampas e esgrima intelectual. Máis aló da banalidade de si son falaces ou non, resultan apasionantes como toreo de salón, como boxeo de sombras.
Escuitei
fai pouco en Radiolab
a un escritor chamado Steven Johnson, que
presentaba un libro sobre a formación das ideas. Johnson apoiábase en
que a patente do teléfono de Bell fora a primeira por meras horas de
diferencia, e en que antes da bombilla de Edison houbera outras 23, para
argumentar que estes inventos terían existido sen os
seus inventores; e a partir de ahí que as grandes ideas non son producto
de xenios individuais —traballando no proverbial garaxe das empresas
tecnolóxicas americanas—,
senón do entorno, do momento: si o nivel de coñecemento da
sociedade e a tecnoloxía dispoñible son os adecuados, a idea acaba
por xurdir, de forma lóxica e case inevitable.
Cando unha partida de mariñeiros da expedición Discovery —sen moita idea de bioloxía— descubriu unha colonia de pingüinos Emperador cerca do cabo Crozier, resultaríalles moi sinxelo subestima-la relevancia histórica dos animaliños, véndoos resbalar e saltaricar no xeo. Pero Edward Wilson, o zoólogo da expedición, encontrábase na ventana temporal exacta(1) e tiña o nivel xusto de coñecemento para que xurdise nel, lóxica e inevitablemente, unha idea que o arrastraría dez anos despois ata o monte Terror, con Bowers e Cherry, por culpa do momento e do entorno.
Cando unha partida de mariñeiros da expedición Discovery —sen moita idea de bioloxía— descubriu unha colonia de pingüinos Emperador cerca do cabo Crozier, resultaríalles moi sinxelo subestima-la relevancia histórica dos animaliños, véndoos resbalar e saltaricar no xeo. Pero Edward Wilson, o zoólogo da expedición, encontrábase na ventana temporal exacta(1) e tiña o nivel xusto de coñecemento para que xurdise nel, lóxica e inevitablemente, unha idea que o arrastraría dez anos despois ata o monte Terror, con Bowers e Cherry, por culpa do momento e do entorno.
__________
O biólogo e naturalista alemán Ernst Haeckel —tamén médico, filósofo, ilustrador e primeira persoa en usa-la expresión "Primeira Guerra Mundial"(2)— enunciara en 1866 unha hipótese biolóxica coñecida como Teoría da Recapitulación que se resumía, admirablemente, en cinco palabras (tres en inglés, e posiblemente unha espantosamente longa no alemán orixinal): "A ontoxenia recapitula a filoxenia".
Axudaban, claro, á concisión os términos "ontoxenia" e "filoxenia", que tamén inventara Haeckel. A filoxenia era a historia evolutiva de cada especie; a ontoxenia, os cambios morfolóxicos polos que pasaba cada individuo ó medrar, dende a xestación á idade adulta. O que decía, por tanto, a Teoría da Recapitulación era que cada animal iba pasando durante o seu desenrolo por distintas fases que rememoraban (recapitulaban) os escalóns evolutivos da súa especie.
A metonimia da Teoría da Recapitulación é curiosa e hasta bonita, si me preguntades a min; pero a súa importancia iba máis aló. A hipótese apoiábase en tres leis, máis ou menos arbitrarias.
Segundo a primeira, a da Correspondencia, cada fase do embrión representaba unha forma adulta dos escalóns anteriores da evolución.
Por exemplo, Haeckel fixouse nuns canais similares a unhas agallas que aparecen na farinxe dos embrións humanos, e propuxo que estes canais farínxeos non soamente semellaban branquias, senón que o eran, propiamente, segundo a lei da Correspondencia: agallas completamente formadas dun especimen adulto dalgún escalón evolutivo anterior que estaban sendo recapituladas polo embrión; e por tanto, en gimnástico dibujo en el aire(3), a demostración palpable de que os humanos tiñan antepasados acuáticos.
A segunda das leis nas que se basaba era a da Adición Terminal, que propoñía que a creación de novas especies se producía ó aparecer un novo paso no desenrolo do embrión ó final dos anteriores; por exemplo, o humano aparecería ó encadirse unha fase mais á xestación do primate máis cercano.
Esta segunda lei planteaba un problema: os embarazos das especies máis avanzadas terían que ser elefantiásicos, lóxicamente, moito máis largos cós das menos evolucionadas. Para contrarrestalo, Haeckel propuxo a terceira lei, a do Truncamento, que decía que o desenrolo embrionario ás veces tiña atallos e saltábase etapas intermedias.
Daquela maneira, con parches e ases na manga, a Recapitulación servía como explicación da mecánica evolutiva antes da popularización da xenética, actuando ademáis de ponte entre a teoría de Darwin e a de Lamarck(7), que seguía sendo moi popular naquel momento.
Despois de ser enunciada propagouse rapidamente e converteuse nun dos paradigmas centrais da bioloxía durante a segunda metade do século XIX, pese a que o goteo de excepcións á regla foi constante. Provocou un gran auxe da embrioloxía, pero este non se traduciu en sonoros avances no coñecemento sobre a evolución das especies.
Por exemplo, leváronse a cabo moitos esforzos para tratar de demostrar que as aves xurdiran a partir dos reptís, pero no
estudio dos ovos non se encontraban evidencias que probasen esa
relación. Sempre se podía
apelar, claro, á lei dos atallos: as aves moi evolucionadas tiñan moitas
etapas intermedias que recapitular, e necesitaban saltarse algunha.
__________
Dende o século XXI é sinxelo subestima-la teoría da Recapitulación; fixarnos nas trampas e atallos, na esgrima intelectual, e supoñer sin moitas dúbidas que é falsa. Pero Edward Wilson era un producto do seu momento e do seu entorno. Estudiara bioloxía en Cambridge a finais do XIX, nunha época na que as ideas de Haeckel estaban en plena vixencia e os pingüinos Emperador eran considerados a especie máis primitiva das aves(4).
A noticia do descubrimento da colonia representaba para Wilson unha oportunidade de estudiar en exclusiva os embrións que menos ancestros deberían recapitular, e por tanto aqueles que tiñan máis posibilidades de non saltarse ningún escalón intermedio. Podería demostra-la orixe evolutiva das aves, a teoría da Recapitulación e, de rebote, a Evolución. Soamente necesitaba recoller un ovo de Emperador.
Continúa no capítulo seguinte
REFERENCIAS
"March of the Fossil Penguins", de Daniel Ksepka.
"DevBio", de Scott Gilbert
Os REM considerábana un gasto inútil de cartón, e negáronse a que "Out of time" aparecese nese formato, ata
que a súa discográfica lles propuxo imprimir pola parte de atrás unha
petición de firmas para un proxecto de lei. O apoio dos fans de REM ó
proxecto foi tal que non soamente conseguiron que se aprobase a lei,
senón que contribuíron a que Bush perdese as eleccións frente a Clinton o
ano seguinte.
Todo esto sucedeu, de novo, como producto do entorno e do momento, na única ventana de tempo na que era posible, mentras se fabricaban as longbox, antes de que as tendas entendesen que os CDs iban perdurar e se adaptasen a eles.
(1) Falaban en 99% Invisible fai pouco da inaudita importancia política que tivo "Out of time", de REM.
Saiu en 1991, cando os discos estaban empezando a comercializarse como
CDs pero as estanterías das tendas aínda estaban diseñadas pensando en vinilos. As
discográficas vendían os CDs empaquetados coma fascículos dunha
colección, pegados a unha lámina de cartón coas dimensións adecuadas para adaptarse ós expositores, pero que estaba pensada para que a xente a tirase
enseguida.
Todo esto sucedeu, de novo, como producto do entorno e do momento, na única ventana de tempo na que era posible, mentras se fabricaban as longbox, antes de que as tendas entendesen que os CDs iban perdurar e se adaptasen a eles.
(2) Empregouno por primeira vez nun artículo no "Indianapolis Star" en setembro de 1914, cando a guerra levaba menos de tres meses(3). A expresión foi popularizada
definitivamente en 1920 por Charles à Court Repington, un militar inglés
reconvertido en reporteiro de guerra que fora bautizado co xa
suficientemente
improbable nome de Charles à Court antes de engadirlle o sonoro
Repington dun
antepasado seu a cambio da herdanza dunha finca en Straffordshire,
seguindo unha costume extrañamente extendida no seu entorno e no seu momento.
(3) Sobrevíveo unha imaxe de lanzarse a conclusións precipitadas partindo de indicios escasos. Curiosamente, un deses leaps of faith
popularizou un término —tiña certo talento para eso— que sobreviviu ata a actualidade pese a non significar nada en concreto. Haeckel postulou en 1860 que os primeiros
restos de ancestros humanos se atoparían en Asia, describiu en gran
detalle estes teóricos restos, e incluso lles puxo
nome: Pitecántropo. Cando finalmente se
encontraron restos de homínidos na illa de Java denomináronos inicialmente Pithecanthropus Erectus por contaxio, antes de darse conta de que eran unha subespecie de Homo erectus.(4) É moi complicado tratar de buscar en internet en qué se basaban para pensar eso sin embarrancar en páxinas e páxinas nas que biólogos mosqueados repiten en maiúsculas que a evolución é un proceso continuo e aleatorio que tódolos seres vivos levan o mesmo tempo sufrindo, e por tanto non hai especies máis ou menos evolucionadas, superiores ou primitivas, e a pregunta non tén sentido.(5)
Sin embargo, é perfectamente aceptable decir que o Aptenodytes, o xénero constituído polos pingüinos Emperador e os Rei, é o basal dos pingüinos. Esto significa que foi o que antes se separou do tronco común da familia, fai 40 millóns de anos.(8)
(5) Loitan, claro, contra unha idea que leva douscentos anos percolando, unha especie de parche haeckeliano á Evolución que nos invita a creer que esta se produce en escalóns de perfección, prototipos cada vez máis mellorados ata chegar á actualidade, cando estamos por fin perfectamente adaptados ó entorno(6).
Está exemplificada pola "March of progress", unha ilustración que resume a evolución humana coma unha fila india de homínidos avanzando decididos e millorando en pasos discretos, uns despois dos outros, ordenadamente, ata acabar chegando a un ser humano arquetípico, central, importante, que camiña cara o seu destino cunha lanza na man. A ilustración, por certo, non pretendía representa-la evolución dos primates coma un camiño único, pero aínda así gañou moita popularidade e axudou a asentar esta idea(7).
Na actualidade este esquema mental foi substituído polo do árbol evolutivo que todos temos na cabeza, no que se parte dun tronco común e as ramas se van separando de maneira aleatoria a medida que se afianzan mutacións. Leín nalgunha parte que sería preciso cambiar incluso este esquema, cun tronco central e ramas de distintos grosores, porque fai que perviva a discriminación por niveis, a perspectiva antropocéntrica, a idea de que as especies máis recentes son superiores; a persona á que llo leín propoñia un arbusto evolutivo, de ramas dispersas sin orden nin niveis e que —todo axuda— non apuntan claramente hacia arriba.
(6) Pódese rastrear, of all places, ata o texto que George Mallory escribiu para xustifica-lo seu desexo de subir ó Everest. Decía nel: "the struggle [por escala-la montaña] is the struggle of life itself, upward and forever upward"
(7) Máis
aló da banalidade de ter ou non razón, creo que sería capaz de
defende-la teoría de que aquelas ideas que nos fai sentir importantes
son máis resistentes; xa sexa as que nos establecen coma unha versión
perfeccionada doutras especies e central na
Evolución, coma a "March of Progress", ou as que nos deixan xoguetear, coma o Lamarckismo, coa idea de que o que facemos
importa, de que podemos facer máis fortes ós nosos fillos a base de
esforzarnos nosoutros e a loita pola
vida é similar á loita de subir unha montaña, cara arriba e sempre cara
arriba. Claro que tamén seguimos usando aínda a palabra pitecántropo pese a que non significa nada.(8) Si nos deixamos vencer pola tentación de contar en escalóns discretos e baixamos dous pasos no arbusto evolutivo dos Emperador, colocámonos ó outro lado —neste caso, literalmente debaixo— da fronteira K-T. É decir, que os pingüinos ou unhos antecesores próximos sobreviviron á extinción dos dinosaurios. Apetecíame mencionalo.
Ningún comentario:
Publicar un comentario