martes, 30 de decembro de 2014

Destas historias

"Pois teu tío Luis estuvo na guerra en África, el hombre, a única vez que viaxou na vida; e alí en Marruecos caéuselle unha carteira que levara da casa, un día que iba na lancha.
Despois volveu e casouse con Elena e tuveron a miña prima Pepita, que en paz estea, e un día debaixo da ponte da Marisma pescou unha solla así de grande. E dentro dela encontrou, por suposto, ¡a carteira que perdera no mar en África!
Tiña destas historias, pero meter non se metía con naide..."

martes, 26 de agosto de 2014

Milagro de North Jackson no Palomar (e II)

Empeza-la segunda parte dun texto que se contaba escribir do tirón parécese ós primeiros minutos dunha prórroga. Ambos equipos, e o escritor tamén, acaban de facer un esforzo para tratar de rematar en alto, e francamente esperaban estar descansando a estas alturas, así que empezan deixándose levar.
Mentras o escritor comenta algunha xeneralidade para ir tapando a pantalla, os North Jackson Chiefs fan unha ou dúas faltas rutinarias, solo por meterse outra vez na dinámica do xogo. Unha delas cométea Travis Smith, o rapaz que tivera o partido nas súas mans un minuto antes. É a quinta; queda eliminado.
A estas alturas, os catro equipos estamos cargados de faltas. Despois de Smith sona un silbato que envía a outro Chief ó banquillo. Volve sonar e esta vez o eliminado é un rapaz de Ribadeo. Con dous minutos de prórroga xogados, os Chiefs non teñen ningún sustituto dispoñible, así que están igual de mal ca nosoutros, aguantando como poden cos cinco últimos suplentes do equipo e temendo que en calquer momento os árbitros os deixen soamente con catro. Os de Ribadeo, pola súa parte, teñen dous xogadores na cancha.

Unha das técnicas de defensa máis crueles do baloncesto consiste en deixarlle o balón, e todo o espacio que queira, ó peor xogador do equipo rival, únicamente cortándolle as liñas de pase. Chámaselle "flotalo".
Cando eres rotundamente malo entras na cancha seis ou sete minutos cada partido para que descanse o teu titular e para realizar certas labores loxísticas, que fan que o xogo non se pare: tés que cortar á zona para abrir espacios, pasar pronto a pelota para que circule con velocidade, bascular en defensa de lado forte a lado débil, ir ás axudas e ós bloqueos e a pecha-los rebotes.
Pero no medio dunha xogada calquera veste coa pelota nas mans, con todo o tempo do mundo para pensar e elevado de todas esas labores oscuras que te abruman, e a situación toma un tinte irreal, onírico. Os rivales mírante con respeto, marcando as distancia.
Entonces caes na conta de que hai un reloxo correndo e necesitas toma-la responsabilidade de atacar, e daste conta de que te acaban de pillar bailando cando xa apagaran a música. A partir daquí o único límite márcao a túa desesperación: tiros de nove metros, dobles flagrantes, bandexas cos dous pés no chan... Eu unha vez púxenme a botar, funme do meu defensor e metín unha canasta fácil, con inusitada solvencia, solo para descubrir que confundira a liña do campo de baloncesto cunha de futbito que había pintada ó lado e levaba desde o principio da xogada botando fóra.
Na prórroga atacamos coma si nos estiveran flotando ós cinco á vez; sin posicións, sin orden nin concerto, con botes nos pés e pases mal dados. Aínda así, a trompicóns, vamos metendo algunha canasta, porque despois de todo estamos xogando contra dous.
Entonces chega o peor momento: un dos de Ribadeo colócase na liña de fondo para sacar, molestado aínda que non moito por un dos nosos, mentras que o outro corre en zig-zag para encontrar un pase e tódolos demáis tratamos de defendelo ou tapa-lo pase ou bascular ó lado débil ou sabe dios qué, pero en xeral acabamos correndo detrás del como unha fila de patos seguindo a súa mai.
Encontran o pase unha e outra vez, e a partir de ahí o que saca nin siquiera se molesta en subir ó ataque; quédase no seu campo mirando cómo o seu compañeiro e os catro incompetentes que o seguimos, desesperados e a punto de desbandar, nos vamos achegando pouco a pouco á canasta. Un par de veces incluso se senta na súa bombilla. Despois nosoutros tropezámonos ou facémonos bloqueos cegos a nosoutros mesmos, ou saltamos todos a un tempo, catro defensores caendo á vez na mesma finta, un espectáculo digno de ver, e cando nos queremos dar conta o de Ribadeo meteunos outro triple.
Mentras tanto, no outro partido ambos equipos teñen un número previsible de xogadores e esquemas razonables, así que se mantén equilibrado. Cando quedan menos de dous minutos para o final da prórroga, os silbatos sonan tres veces. Dúas delas, apenas con dous segundos de diferencia, marcan a eliminación de dous Chiefs.
A terceira é no Palomar. Ó triplista de Ribadeo escápaselle o balón e fórmase unha montonera, plumas volando por todas partes, durante a cal me pegan un manotazo na muñeca. Probablemente alguén do meu equipo, aínda que solo sexa por estadística. O árbitro para o partido e pítame falta a min. A quinta, tamén. Terei que ve-lo final do partido no banquillo.
A falta de 32 segundos por xogarse, North Jackson vai tres puntos por detrás de Fort Payne, con dous xogadores menos en cancha e sin a posesion. A lóxica dicta que faigan falta e paren reloxo, posiblemente Chad Cobb que solo leva dúas, e despois esperen ó fallo de Fort Payne nos tiros libres. En lugar deso, tenen un destello de boa sorte e un xogador de Fort Payne comete pasos, así que recuperan a pelota directamente. Cobb asume a responsabilidade do ataque. Recibe do pivot, levántase en carreira marcado por dous xogadores e lanza un triple desde moi lonxe. O balón describe unha parábola moi aberta e acaba entrando limpia.
O público que abarrota o pabellón vólvese tolo, as cheerleaders animan, Jad e Robert gritan emocionados, Thomas Lake tén que pasarse ás maiúsculas na transcripción porque o speaker do pabellón está gritando, con toda a forza que pode "¡EMPATE A 67!". Eu míroo desde o banquillo e probablemente sexa porque aínda estou cabreado pola miña eliminación, pero non me resulta particularmente emocionante.

No mesmo episodio de Radiolab no que contan a historia de North Jackson entrevistan a Malcolm Gladwell. Posiblemente todo o programa sexa unha excusa para falar con el. Gladwell está presentando un libro sobre David e Goliath, no que defende que non debemos deixarnos levar pola dialéctica do underdog e temos que apoiar ó favorito.
Arguméntao de moi diversas maneiras, o tipo é brillante; dice por exemplo que o que está en desventaxa teórica pode xogar coas normas: permitímoslle a David que vaia armado, ó Atlético que se dedique a defender durante 50 minutos na final da Champions League. Supoño que tén razón, pero a min flotábanme de pequeno e hai cousas que non son capaz de procesar.
O partido sigue empatado a falta de 15 segundos, cando cae eliminado por faltas o antepenúltimo Chief. A prórroga estase acabando e un xogador de Fort Payne tén dous tiros libres para poñer ó seu equipo por diante. Respira fondo, flexiona as rodillas, centra a mirada na traseira do aro. Falla o primeiro. Bota forte un par de veces cando o árbitro lle devolve o balón e despois agárrao, recupera o tacto, recalibra a forza. Falla o segundo. O único límite, etc. Un compañeiro seu caza o rebote e mete canasta con inusitada solvencia, pero os árbitros anúlana por unha falta anterior. A pelota é para os Chiefs. Un formigueo de entusiasmo recorre o pabellón.
Outro dos razonamentos que fai Gladwell é que o favorito está obligado a gañar. Nin no partido de Stevenson nin no Palomar hai ningún título en xogo. Gañalo non nos supoñerá ningunha alegría a Fort Payne e a nosoutros, pero é a nosa obligación; non facelo será un desastre. Mentras os espectadores, Jad, Robert e Thomas Lake animan casi involuntariamente ó underdog, están pasando por alto o verdadeiro drama que teñen diante. O partido escápasenos sin que seipamos cómo evitalo, estamos nadando contra corrente, tratando de manter a cabeza alta e pateando desesperados baixo a auga. Non entendemos nada, deberíamos estar gañando comodamente e peleando polo basket-average.
Un dos Chiefs colócase na liña de fondo para sacar, molestado aínda que non moito por un rival, mentras que o outro corre en zig-zag para encontrar un pase, e os demáis Wildcats tratan de defendelo pero en xeral acaban correndo detrás del. Finalmente recibe e acaba por tirar un triple en carreira.
Falla, pero o que sacara, en lugar de quedarse no seu campo, correu toda a pista sin oposición e plantouse debaixo do aro rival xusto a tempo para recolle-lo tiro do seu compañeiro. Os Wildcats danse conta e corren hacia el en desbandada. Fai unha finta de tiro e caen catro Wildcats á vez, plumas volando por todas partes, un espectáculo digno de ver.
Mete a canasta definitiva, no último segundo da prórroga; unha escena de película.


REFERENCIAS
"2 on 5" de Thomas Lake

mércores, 20 de agosto de 2014

Fragmento de "La batalla por el Polo Norte": Observacións de campo do doutor Cook entre os inuit

"Estábamos en un período de monogamia. Uno de los esquimales, un tal Nyah, había cedido cierto número de mujeres en lugar de perros, y no había en la tribu más que un solo hombre que tuviera dos mujeres.
Tan pocas eran las mujeres con respecto a los hombres que alguno de estos, en edad de casarse, se veía obligado a renunciar a las ventajas de la vida matrimonial, por falta de compañera.
Sin embargo, los esquimales procuraban arreglarse; en efecto, con nuestro consentimiento, muchos hombres cambiaban sus mujeres, así como en otros casos las mujeres elegían otros hombres. Estos cambios parecía que hiciesen felices a todos, porque nadie expresaba ningún disgusto."

mércores, 16 de xullo de 2014

Oportunidades perdidas

Vén do capítulo anterior
Versión en castelán aquí

A expedición Discovery fora organizada conxunta e moi disputadamente por dúas asociacións científicas, a Royal Society e a Royal Geographical Society (RGS de aquí en diante), cuias diferencias, cabería supoñer soamente con leerlles os nomes, non podían ser moi grandes.
A Royal Society, fiel a unha historia(1) na que participaran por igual matemáticos, biólogos e inventores, fixara unha serie moi amplia de obxectivos científicos (recollida e estudio de especímenes, análise da meteoroloxía e da dinámica do xeo, establecemento dunha historia xeolóxica etc), estudiando en profundidade as zonas xa coñecidas. Pola súa banda, a RGS, co seu presidente Clements Markham ó frente, pretendía centra-la expedición na exploración xeográfica do que por entonces aínda era un vacío nos mapas, terra incognita, hic sunt dracones
A diverxencia parece pequena, pero é un punto de apoio no que facer palanca. Nalgunha parte escribín xa sobre cómo somos capaces de resumi-la independencia de Cataluña e a loita entre neoliberalismo e socialdemocracia nun derbi de fútbol, ou usa-la rivalidade entre dous ciclistas coma metáfora da caída do fascismo en Italia. Non costa nada crear unha mitoloxía que encha o furado aberto entre a Royal Society e a RGS: contrapoñe-la sensatez conservadora e un tanto gris dunha frente á romántica fuxida cara adiante da outra, debuxa-la caricatura dun ratón de laboratorio en bata blanca, incapaz de facer lume, montado nun trineo e sendo arrastrado por Mal Reynolds.
Así, pódese exemplificar coa Discovery o dificil equilibrio entre ciencia e aventura, ciencia e espectáculo: establecer un obxectivo coma unha marca de Farthest South atraería o interés do público e aseguraría a financiación; pero a razón lexitimadora do esforzo era o avance da ciencia, o ben común.
Encóntranse exemplos de dilemas parecidos en toda a exploración moderna, desde que cristianizar salvaxes deixou de ser unha excusa admisible para botarse ó mar a conquistar terras lonxanas. A carreira espacial(3), por exemplo, estivo pavimentado de descubrimentos e avances tecnolóxicos, pero foi sobre todo un choque propagandístico de cervos de catorce puntas; Thor Heyerdahl navegou na Kon-Tiki para probar que era posible que a Polinesia fora colonizada dende América, e o seu viaxe foi ó mesmo tempo unha aventura prodixiosa e un experimento científico inútil. O conflicto reprodúcese incluso na recente ceremonia de inauguración do Mundial de Brasil(4); e vén sendo o mesmo que enfrontan os divulgadores científicos e incluso eu, modestamente: facer artículos atractivos, listas de 8 experimentos científicos que farán que creas en fantasmas escritas en párrafos cortos cheos de fotografías; ou ben construir muros de texto, inmisericordes como acantilados de xeo, con ovos de pascua oscuros e valiosos, nos que a narración pelee desesperadamente por escapar da atención do lector.
__________

O ISEE-3 era un satélite lanzado pola NASA en 1978 para estudia-la interacción entre o campo magnético terrestre e o vento solar, que en 1982 estaba tranquilamente orbitando en torno a un punto de equilibrio gravitatorio entre a Terra e o Sol(5), recollendo datos e realizando un traballo oscuro e valioso para a Ciencia, é de supoñer; pero entonces véuselle encima metafóricamente o cometa Halley(6).
O Halley iba achegarse á Terra por primeira vez na era espacial (por primeira vez, de feito, desde xaneiro de 1910, cando Wilson, Bowers e Cherry estaban preparándose para embarcar no Terra Nova), e varias axencias espaciais querían aproveitar esa oportunidade de ouro para mandar sondas ó seu encontro. Estábase formando unha "Halley Armada", na que participarían os xaponeses, os europeos e os rusos, que mandaban dúas naves. Pero a NASA non preparara nada. E estamos falando dos anos 80, da Guerra Fría e a Guerra das Galaxias; había loitas que EEUU simplemente non podía rexeitar. Iba ser un desastre propagandístico.
Así que se agarraron a unha medida de última hora, ideada por un matemático de órbitas chamado Robert Farquhar: en 1982 cancelaron abruptamente a misión da ISEE-3, sacárona da súa órbita e colocárona nunha ruta que a levaría finalmente a cruzarse co Halley no 86 daquela maneira, mind you, pero sobre todo a interceptar ó cometa Giacobini-Zinner en 1985, meses antes de que os rusos e o resto da Armada chegase ó Halley. A ISEE-3 converteuse por tanto na primeira nave en sobrevolar un cometa, e esa particular Farthest South evitoulle a vergonza mediática á NASA.
Vista sin ter nin idea, a ruta que Farquhar lle fai tomar á ISEE-3 é fascinante. Primeiro frénase elegantemente na súa órbita e cae hacia a Terra, pero acelérase o xusto para pasar de largo; ó pendular na outra dirección acaba por pararse de novo, sobre as puntas dos pés, e despois cae cara a Terra coma un alfil lanzado ó ataque, esquivándonos por pouco, xogando con nós. E volve, unha e outra vez, describindo complicados pasos de baile cada vez máis rápido, colándose con gracilidade entre a Lúa e a Terra. A danza de Farquhar acaba nun final apoteósico no que a Lúa desvía á ISEE-3, prométovolo, coma se fosen bolas de snooker, e mándaa nunha nova traxectoria na que acaba por cruzarse cos cometas.
É unha mostra de precisión e xenialidade(6), e sálvalle a honra á NASA; pero faino a costa de cancela-la misión orixinal da nave e interrumpi-la súa labor científica. Ademáis é un logro vacío, porque a ISEE-3 estaba diseñada para estudiar algo moi concreto, e non tiña o instrumental adecuado para que a lanzasen á aventura de cazar cometas.
O equipo orixinal da nave protestou amargamente, incluso na prensa, denunciando que Farquhar lles roubara a ISEE-3. El defendeuse decindo que en realidade a estaba tomando prestada: a nova órbita devolveríaa finalmente ás cercanías da Terra nunhas décadas, e naquel momento alguén se ocuparía de devolvela á súa funcionarial misión de partida.
Pero foron pasando os anos, e o que a axencia espacial fixo foi basicamente olvidarse da nave. En 1999 apagaron os seus dispositivos de voo e despois renovaron os transmisores do telescopio dende o que a controlaban; en 2008, cando foi tempo de planificar qué facer coa nave, déronse conta de que xa non podían comunicarse con ela e decidiron, coma Cabanillas, que era urxente poñerse a esperar.
E ahora está de volta. Vai achegarse á Lúa o 10 agosto. Visto que a NASA estaba deixándoa pasar, un grupo de aficionados (programadores, enxeñeiros, físicos) decidiron organizarse e rescata-la ISEE-3 pola súa conta. Pretendían devolvela á misión orixinal da que fora roubada fai 32 anos, recuperala para a Ciencia e concederlle un último baile cando xa a deran por amortizada.
Primeiro estableceron una campaña de crowdfunding a través da que obtiveron financiación, despois conseguiron o permiso da NASA e alquilaron tempo nun telescopio, recuperaron ou recrearon con tecnoloxía moderna os transmisores que a NASA tirara nos 2000, e tomaron o control da nave. Publico esta entrada o 1 de xullo, e as cousas tenen moi boa pinta: hoxe mesmo recibiron por primeira vez datos do magnetómetro da nave, e mañá mesmo conseguirán activar dous dos propulsores e varia-la súa velocidade de xiro.
Pero non o van conseguir. Intentarán volver encende-los motores durante catro semanas. Concluirán que perderon o gas que presuriza o combustible e o move polas tuberías do sistema de propulsión, e aínda que todo o demáis funcione increíblemente ben para unha vella máquina que leva 40 anos dando voltas polo espacio, ese problema será suficiente para que non poidan redirixi-la nave. Así que se resignarán a deixala marchar na mesma órbita; pero antes encenderán todo o instrumental científico e declararán inaugurada, con certo gusto polas palabras rimbombantes, a primeira "Citizen Science Interplanetary Mission".
A min téñenme gañado para a causa, claro. Desde o principio, desde o romanticismo da idea inicial dun grupo de hackers e amateurs rescatando unha vella nave "menos intelixente ca unha tostadora" e recuperándoa para o ben común, contando ademáis coa axuda de Farquhar, que a estas alturas é un venerable señor de oitenta e dous anos. Unha historia fascinante, espectacular.
Pero non está moi claro durante cánto tempo serán capaces de recibi-los datos que rexistre a ISEE-3, ou si serán capaces de interpretalos. Necesitarán alquilar máis tempo nos radiotelescopios da NASA, e finalmente incluso estes deixarán de captar a súa señal. Corre o risco de converterse noutra marca de Farthest South, unha historia atractiva, que conseguiu que me interesase polo trazado de órbitas espaciais, pero inutil e último termo.  
__________

De volta á expedición Discovery, os científicos da Royal Society acabaron por recoñecer que necesitarían para os seus experimentos a alguén que os levase hasta alí, que fose capaz de establecer e organizar un campamento e que en xeral cargase pesos; así que o comité de organización, despois de nombrar xefe da expedición ó xeólogo John W. Gregory, contratou por recomendación da RGS a un capitán da Marina chamado Robert Scott ó que lle deron o mando do HMS Discovery e unhas intruccións bastante condescendentes: "(T)he Captain would be instructed to give such assistance as required in dredging, tow-netting etc., to place boats where required at the disposal of the scientific staff."
Aproveitando o clima de disputas, que podedes sentirvos libres de extrapolar á rivalidade futbolística que queirades, xurdiu a figura polarizadora de Scott, quen se rebelou co apoio de Markham e da Royal Navy. Esixiu te-lo control absoluto da expedición, tanto no barco coma en terra, provocando a dimisión de Gregory, quen se marchou declarando que o traballo científico "non debería estar subordinado a unha aventura naval"; conseguiu que o Almirantazgo liberase das súas funcións a outros oficiais da Marina para que o arroupasen, e finalmente estableceu que tódolos expedicionarios, militares ou non, se rexirían polo código naval, baixo a súa autoridade.
O plantel científico, nunha tripulación total de 49 personas, acabou por constar soamente de cinco membros. Entre eles había un xeólogo de 22 anos e un médico recién licenciado, e respondían en teoría ante un xefe científico que nin siquiera viaxara á Antártida, senón que se quedara en Sudáfrica.
Curiosamente, foi neste menguado grupo rival onde Scott encontrou ó seu máis cercano colaborador: o médico e zoólogo Edward Wilson, un home diplomático, paciente e optimista, que mantiña moi boas relacións con tódolos oficiais e mariñeiros.
Scott propúxolle a Wilson que o acompañara no seu proxecto personal: pretendía realizar unha gran viaxe de exploración en dirección Sur na temporada de verán de 1902. Non se marcaba o Polo como obxectivo, pero non renunciaría a el si o tiña cerca. Wilson tivo reticencias porque tiña un traballo oscuro e valioso que realizar e non quería deixalo de lado; pero sabía que Scott lle estaba a brindar unha oportunidade que tódolos demáis membros da expedición desexaban, así que finalmente aceptou.
Como consecuencia desto, cando o teniente Skelton encontrou unha colonia de pingüinos Emperador baixo o cabo Crozier, a única persona da expedición que entendía deverdade a importancia científica daquel descubrimiento estaba camiñando en dirección Sur con Scott e Shackleton, lanzado á aventura, perseguindo cometas. 

Continuará, espero


REFERENCIAS
"El peor viaje del mundo" de Apsley Cherry-Garrard
"Llamando a ISEE-3, ¿nos oyes?" e a serie "Susurros desde la ISEE-3" de Arturo Quirantes

(1) A veces tampouco era unha historia da que sentirse particularmente orgulloso. Copio un artigo de Cunqueiro, of all people: "Ahora estoy leyendo los comentarios de Pepys a las transfusiones de sangre que sir Cristóbal Wren, astrónomo real, hizo en perros, en Londres, por primera vez hace ahora mismo trescientos años (...). En 1687 (sic), el año siguiente al gran incendio de Londres, la Real Sociedad de Ciencias experimentó con un loco, graduado en Artes en Cambridge, llamado Arturo Cage, y pariente de lady Castlemaine, la deliciosa amante del último Estuardo. Cage, según Pepys, era un hombre pobre y disoluto, y la Real Sociedad lo ajustó por veinte chelines para que consintiera una transfusión de sangre de oveja (2). Algunos opinaban que la sangre de oveja pacífica, en el cuerpo de aquel frenético, lo calmaría. Cage escribió un relato en latín de la experiencia a que se había sometido, afirmando que se sentía un hombre nuevo, curado de su iracundia. Pero Pepys afirmó que seguía igual, loco perdido".
(2) Cabe, supoño, apuntar que o home se chamaba Arthur Coga e non Cage, que recibiu unha guinea e non vinte chelíns, que era estudiante en Divinidade signifique eso o que signifique e non de Artes, e que o experimento foi en 1667. Sorprende, por outra parte, que, con tódalas imprecisións que cometeu, fose Cunqueiro o único que descubriu o parentesco de Coga con lady Castlemaine, a seica deliciosa amante do último Estuardo.
(3) A carreira ó Everest, sin embargo, esquivou hasta onde eu sei a tentación de autoxustificarse apelando ó ben común. A un dos seu participantes, George Mallory, atribúeselle a frase de que quería escalar a montaña simplemente "because it is there". Que esa frase seña unha simplificación casi ridícula do que realmente escribiu é outro asunto, claro. 
(4) O saque inicial do Mundial foi realizado por un rapaz parapléxico que empleaba un exoesqueleto controlado pola súa mente. Por prestarse a esta maniobra publicitaria, o doctor Nicolelis recibiu financiación pública para o seu proxecto; por outra parte, o seu obxectivo inicial era emplear por primeira vez na ceremonia unha técnica moi avanzada (implantes cerebrales para controla-lo exoesqueleto), pero as prisas do Mundial obligárono a resignarse a outra (un gorro de electrodos) que xa se utilizara moitas máis veces.
(5) A estes puntos de equilibrio chámaselles Lagrangianos en honor a Joseph-Louis de Lagrange, quen enunciou o teorema do punto medio. A relación deste coa existencia de solucións para as ecuacións do sistema Terra-Sol é probablemente trivial, si recordo ben as miñas clases de Cálculo I. Curiosamente Lagrange empezouse a interesar polas matemáticas a raíz de ler un libro de Edmund Halley cando era adolescente, o que é un dato secundario que dota de simetría ou circularidade á aventura da ISEE-3. Halley, por outra parte, era membro destacado da Royal Society, pero igual me estou pasando co da simetría. Ás veces levo as ideas lonxe de máis.
(6) Farquhar foi o descubridor das "órbitas de halo", gracias ás cales unha nave pode orbitar en torno ós Lagrangianos, que son puntos sin atracción gravitatoria propia; era o causante, por tanto, de que a ISEE-3 estivese alí to begin with. Escribe Quirantes que diseñaba as misións de xeito que os momentos máis importantes, coma por exemplo as insercións orbitais, coincidisen con aniversarios de bodas e cumpleanos da súa familia.

martes, 1 de xullo de 2014

Unha idea inevitable

Vén do capítulo anterior 

A raiz do éxito de Malcolm Gladwell, popularizouse na última década unha clase de libros de ensaio máis ou menos científicos nos cales os autores presentan unha tese completamente contraria ó sentido común e tratan de xustificala, con trampas e esgrima intelectual. Máis aló da banalidade de si son falaces ou non, resultan apasionantes como toreo de salón, como boxeo de sombras.
Escuitei fai pouco en Radiolab a un escritor chamado Steven Johnson, que presentaba un libro sobre a formación das ideas. Johnson apoiábase en que a patente do teléfono de Bell fora a primeira por meras horas de diferencia, e en que antes da bombilla de Edison houbera outras 23, para argumentar que estes inventos terían existido sen os seus inventores; e a partir de ahí que as grandes ideas non son producto de xenios individuais —traballando no proverbial garaxe das empresas tecnolóxicas americanas—, senón do entorno, do momento: si o nivel de coñecemento da sociedade e a tecnoloxía dispoñible son os adecuados, a idea acaba por xurdir, de forma lóxica e case inevitable.
Cando unha partida de mariñeiros da expedición Discovery sen moita idea de bioloxía descubriu unha colonia de pingüinos Emperador cerca do cabo Crozier, resultaríalles moi sinxelo subestima-la relevancia histórica dos animaliños, véndoos resbalar e saltaricar no xeo. Pero Edward Wilson, o zoólogo da expedición, encontrábase na ventana temporal exacta(1) e tiña o nivel xusto de coñecemento para que xurdise nel, lóxica e inevitablemente, unha idea que o arrastraría dez anos despois ata o monte Terror, con Bowers e Cherry, por culpa do momento e do entorno.
__________

O biólogo e naturalista alemán Ernst Haeckel —tamén médico, filósofo, ilustrador e primeira persoa en usa-la expresión "Primeira Guerra Mundial"(2)— enunciara en 1866 unha hipótese biolóxica coñecida como Teoría da Recapitulación que se resumía, admirablemente, en cinco palabras (tres en inglés, e posiblemente unha espantosamente longa no alemán orixinal): "A ontoxenia recapitula a filoxenia".
Axudaban, claro, á concisión os términos "ontoxenia" e "filoxenia", que tamén inventara Haeckel. A filoxenia era a historia evolutiva de cada especie; a ontoxenia, os cambios morfolóxicos polos que pasaba cada individuo ó medrar, dende a xestación á idade adulta. O que decía, por tanto, a Teoría da Recapitulación era que cada animal iba pasando durante o seu desenrolo por distintas fases que rememoraban (recapitulaban) os escalóns evolutivos da súa especie.
A metonimia da Teoría da Recapitulación é curiosa e hasta bonita, si me preguntades a min; pero a súa importancia iba máis aló. A hipótese apoiábase en tres leis, máis ou menos arbitrarias.
Segundo a primeira, a da Correspondencia, cada fase do embrión representaba unha forma adulta dos escalóns anteriores da evolución.
Por exemplo, Haeckel fixouse nuns canais similares a unhas agallas que aparecen na farinxe dos embrións humanos, e propuxo que estes canais farínxeos non soamente semellaban branquias, senón que o eran, propiamente, segundo a lei da Correspondencia: agallas completamente formadas dun especimen adulto dalgún escalón evolutivo anterior que estaban sendo recapituladas polo embrión; e por tanto, en gimnástico dibujo en el aire(3), a demostración palpable de que os humanos tiñan antepasados acuáticos. 
A segunda das leis nas que se basaba era a da Adición Terminal, que propoñía que a creación de novas especies se producía ó aparecer un novo paso no desenrolo do embrión ó final dos anteriores; por exemplo, o humano aparecería ó encadirse unha fase mais á xestación do primate máis cercano.
Esta segunda lei planteaba un problema: os embarazos das especies máis avanzadas terían que ser elefantiásicos, lóxicamente, moito máis largos cós das menos evolucionadas. Para contrarrestalo, Haeckel propuxo a terceira lei, a do Truncamento, que decía que o desenrolo embrionario ás veces tiña atallos e  saltábase etapas intermedias. 
Daquela maneira, con parches e ases na manga, a Recapitulación servía como explicación da mecánica evolutiva antes da popularización da xenética, actuando ademáis de ponte entre a teoría de Darwin e a de Lamarck(7), que seguía sendo moi popular naquel momento.
Despois de ser enunciada propagouse rapidamente e converteuse nun dos paradigmas centrais da bioloxía durante a segunda metade do século XIX, pese a que o goteo de excepcións á regla foi constante. Provocou un gran auxe da embrioloxía, pero este non se traduciu en sonoros avances no coñecemento sobre a evolución das especies.
Por exemplo, leváronse a cabo moitos esforzos para tratar de demostrar que as aves xurdiran a partir dos reptís, pero no estudio dos ovos non se encontraban evidencias que probasen esa relación. Sempre se podía apelar, claro, á lei dos atallos: as aves moi evolucionadas tiñan moitas etapas intermedias que recapitular, e necesitaban saltarse algunha. 
 __________

Dende o século XXI é sinxelo subestima-la teoría da Recapitulación; fixarnos nas trampas e atallos, na esgrima intelectual, e supoñer sin moitas dúbidas que é falsa. Pero Edward Wilson era un producto do seu momento e do seu entorno. Estudiara bioloxía en Cambridge a finais do XIX, nunha época na que as ideas de Haeckel estaban en plena vixencia e os pingüinos Emperador eran considerados a especie máis primitiva das aves(4)
A noticia do descubrimento da colonia representaba para Wilson unha oportunidade de estudiar en exclusiva os embrións que menos ancestros deberían recapitular, e por tanto aqueles que tiñan máis posibilidades de non saltarse ningún escalón intermedio. Podería demostra-la orixe evolutiva das aves, a teoría da Recapitulación e, de rebote, a Evolución. Soamente necesitaba recoller un ovo de Emperador.

Continúa no capítulo seguinte
 

REFERENCIAS
"March of the Fossil Penguins", de Daniel Ksepka.
"DevBio", de Scott Gilbert

(1) Falaban en 99% Invisible fai pouco da inaudita importancia política que tivo "Out of time", de REM. Saiu en 1991, cando os discos estaban empezando a comercializarse como CDs pero as estanterías das tendas aínda estaban diseñadas pensando en vinilos. As discográficas vendían os CDs empaquetados coma fascículos dunha colección, pegados a unha lámina de cartón coas dimensións adecuadas para adaptarse ós expositores, pero que estaba pensada para que a xente a tirase enseguida.
Os REM considerábana un gasto inútil de cartón, e negáronse a que "Out of time" aparecese nese formato, ata que a súa discográfica lles propuxo imprimir pola parte de atrás unha petición de firmas para un proxecto de lei. O apoio dos fans de REM ó proxecto foi tal que non soamente conseguiron que se aprobase a lei, senón que contribuíron a que Bush perdese as eleccións frente a Clinton o ano seguinte.
Todo esto sucedeu, de novo, como producto do entorno e do momento, na única ventana de tempo na que era posible, mentras se fabricaban as longbox, antes de que as tendas entendesen que os CDs iban perdurar e se adaptasen a eles.
(2) Empregouno por primeira vez nun artículo no "Indianapolis Star" en setembro de 1914, cando a guerra levaba menos de tres meses(3). A expresión foi popularizada definitivamente en 1920 por Charles à Court Repington, un militar inglés reconvertido en reporteiro de guerra que fora bautizado co xa suficientemente improbable nome de Charles à Court antes de engadirlle o sonoro Repington dun antepasado seu a cambio da herdanza dunha finca en Straffordshire, seguindo unha costume extrañamente extendida no seu entorno e no seu momento.
(3) Sobrevíveo unha imaxe de lanzarse a conclusións precipitadas partindo de indicios escasos. Curiosamente, un deses leaps of faith popularizou un término tiña certo talento para eso que sobreviviu ata a actualidade pese a non significar nada en concreto. Haeckel postulou en 1860 que os primeiros restos de ancestros humanos se atoparían en Asia, describiu en gran detalle estes teóricos restos, e incluso lles puxo nome: Pitecántropo. Cando finalmente se encontraron restos de homínidos na illa de Java denomináronos inicialmente Pithecanthropus Erectus por contaxio, antes de darse conta de que eran unha subespecie de Homo erectus.
(4) É moi complicado tratar de buscar en internet en qué se basaban para pensar eso sin embarrancar en páxinas e páxinas nas que biólogos mosqueados repiten en maiúsculas que a evolución é un proceso continuo e aleatorio que tódolos seres vivos levan o mesmo tempo sufrindo, e por tanto non hai especies máis ou menos evolucionadas, superiores ou primitivas, e a pregunta non tén sentido.(5)
Sin embargo, é perfectamente aceptable decir que o Aptenodytes, o xénero constituído polos pingüinos Emperador e os Rei, é o basal dos pingüinos. Esto significa que foi o que antes se separou do tronco común da familia, fai 40 millóns de anos.(8)
(5) Loitan, claro, contra unha idea que leva douscentos anos percolando, unha especie de parche haeckeliano á Evolución que nos invita a creer que esta se produce en escalóns de perfección, prototipos cada vez máis mellorados ata chegar á actualidade, cando estamos por fin perfectamente adaptados  ó entorno(6).
Está exemplificada pola "March of progress", unha ilustración que resume a evolución humana coma unha fila india de homínidos avanzando decididos e millorando en pasos discretos, uns despois dos outros, ordenadamente, ata acabar chegando a un ser humano arquetípico, central, importante, que camiña cara o seu destino cunha lanza na man. A ilustración, por certo, non pretendía representa-la evolución dos primates coma un camiño único, pero aínda así gañou moita popularidade e axudou a asentar esta idea(7).
Na actualidade este esquema mental foi substituído polo do árbol evolutivo que todos temos na cabeza, no que se parte dun tronco común e as ramas se van separando de maneira aleatoria a medida que se afianzan mutacións. Leín nalgunha parte que sería preciso cambiar incluso este esquema, cun tronco central e ramas de distintos grosores, porque fai que perviva a discriminación por niveis, a perspectiva antropocéntrica, a idea de que as especies máis recentes son superiores; a persona á que llo leín propoñia un arbusto evolutivo, de ramas dispersas sin orden nin niveis e que —todo axuda— non apuntan claramente hacia arriba.  
(6) Pódese rastrear, of all places, ata o texto que George Mallory escribiu para xustifica-lo seu desexo de subir ó Everest. Decía nel: "the struggle [por escala-la montaña] is the struggle of life itself, upward and forever upward"
(7) Máis aló da banalidade de ter ou non razón, creo que sería capaz de defende-la teoría de que aquelas ideas que nos fai sentir importantes son máis resistentes; xa sexa as que nos establecen coma unha versión perfeccionada doutras especies e central na Evolución, coma a "March of Progress", ou as que nos deixan xoguetear, coma o Lamarckismo, coa idea de que o que facemos importa, de que podemos facer máis fortes ós nosos fillos a base de esforzarnos nosoutros e a loita pola vida é similar á loita de subir unha montaña, cara arriba e sempre cara arriba. Claro que tamén seguimos usando aínda a palabra pitecántropo pese a que non significa nada.
(8) Si nos deixamos vencer pola tentación de contar en escalóns discretos e baixamos dous pasos no arbusto evolutivo dos Emperador, colocámonos ó outro lado —neste caso, literalmente debaixo— da fronteira K-T. É decir, que os pingüinos ou unhos antecesores próximos sobreviviron á extinción dos dinosaurios. Apetecíame mencionalo.

sábado, 14 de xuño de 2014

Un volcán extinto na Antártida

Vén do capítulo anterior
Versión en castelán aquí

O monte Terror recibe ese nome tan apropiado para un conto de Lovecraft polo HMS Terror, o segundo barco da expedición de James C. Ross(1) o Ross do Mar, a Barreira de Xeo e a Illa homónimas—; quen, posiblemente despois de constatar o pouco práctico que resultaba poñerlle o seu nome a todo aquelo que a súa vista abarcaba, lle dedicou dous dos volcáns da súa illa ó Erebus e Terror, as naves da súa expedición; e aínda despois un mísero cabo na base do Terror (monte) ó seu suposto mellor amigo, Francis Crozier, capitán do Terror (barco).
Dice Ander Izagirre en "Groenlandia cruje" que todos temos na casa un mapa de Groenlandia: basta con mirar un folio en blanco. Poño esta cita aquí porque me parece divertida, pero sobre todo porque é unha representación moi boa da imaxe mental que tiña Antártida antes de poñerme a escribir este texto: un folio en blanco, plano, liso e impoluto; ou acaso un montón deles, acumulándose ordenadamente, cada capa encima da anterior, por los siglos de los siglos
Sin embargo, o xeo forma correntes, igual cá auga líquida, que flúen por gravidade desde o centro do continente, seguindo a súa topografía, ata desembocar nas grandes barreiras flotantes da costa, coma a de Ross, na que unha lengua de xeo recente formada por decenas de glaciares e que ocupa miles de kilómetros cadrados de extensión avanza, pesada e constante, afundindo ó seu paso as capas inferiores(2).
Esto fai que a base da barreira entre en contacto con correntes profundas de auga máis quente e se funda, provocando a maioría da renovación do xeo; pero unha parte acaba desembocando no mar mediante un impresionante acantilado de ata 50 metros de altura(3), non tanto un muro de xeo coma unha catarata(6) da que constantemente se desprenden icebergs, que se extende 600 kilómetros ó Este da illa de Ross.
Practicamente o único obstáculo que encontra ó seu paso esa lenta riada no seu camiño ó mar é o cabo Crozier, un brazo de terra no extremo oriental da illa de Ross, á sombra do Terror, que a estas alturas xa non debería estar alí. O xeo acumúlase coa forza seca e simple das reglas da natureza cumplíndose sobre el, e prodúcese unha batalla sorda entre a lengua de xeo e o monte Terror, 3.000 metros de volcán resistindo de pé un empuxe avasallador, coma un árbol no medio dunha riada. Ademáis desa violencia soterrada, que provoca ruxidos e temblores, o vento nesa zona é un dos peores da Terra, hai tormentas constantes e un mar que bate con forza sobre as covas e crevasses nos acantilados de xeo, desprendendo témpanos enormes que caen con estrépito dende as alturas.
Cherry escribe que o cabo Crozier é "the kind of place where giants have had a good time in their childhood, playing with ice instead of mud -so much cleaner too!", o cal, francamente, destroza a ambientación que estaba conseguindo no párrafo anterior. Deixádeme que copie un fragmento de "Hacia el Polo", de Fritjof Nansen, que estrictamente non ten moito que ver pero é máis grandioso:
"La lucha de hielo contra hielo es, sin duda, un espectáculo extraordinario. Se siente uno en presencia de fuerzas titánicas.
Al comienzo de una gran presión parece que todo el globo ha de conmoverse con tales choques. Primero se oye como el retumbo de un terremoto muy lejano, luego el ruido se acerca y estalla a la vez en diversos puntos. Los ecos del gran desierto de nieve, hasta allí silencioso, repiten ese mugido con estampidos de trueno, los gigantes de la Naturaleza se preparan para el combate. El hielo cruje por todos lados, se rompe y se amontona formando torosses y, de repente, os encontráis en medio de esa lucha espantosa.
Todo rechina y muge, el hielo se estremece cuando pisáis; por todas partes terribles convulsiones. Envueltos en tinieblas, veis subir los témpanos como montañas, y acercarse a vosotros como olas amenazadoras. Fragmentos de cuatro o cinco metros saltan al aire en esas colisiones, y montan unos sobre otros o caen pulverizados... Ahora os envuelven por doquier masas de hielo móvil prontas a desplomarse sobre vosotros. Para libraros de su estrujón mortal os disponéis a huir; pero delante de vuestros pies cede el hielo, se abre una negra sima y el agua fluye a oleadas por la abertura. Si queréis escapar en la otra dirección, a través de la oscuridad distinguís una nueva cordillera de moles que avanzan hacia vosotros. Buscáis otro paso y encontráis cerrada toda salida."
En 1902, unha partida de exploradores da Discovery que inspeccionaba a cara Norte do Crozier baixo o mando do teniente Skelton descubriu unhos puntos negros movéndose torpemente nunha pequena plataforma de xeo recente ó pé dos acantilados da Barreira, aproximadamente 200 metros baixo o cabo. Observándoos con maior precisión os días seguintes, déronse conta de que aquel pequeno e fráxil remanso nun campo de batalla entre xigantes fora o lugar escollido polos pingüinos Emperador para establecer a súa única colonia coñecida no mundo. 

Continúa no capítulo seguinte

REFERENCIAS
"El peor viaje del mundo" de Apsley Cherry-Garrard
"Scott's Last Expedition" de Robert Falcon Scott(6)
"Hacia el Polo" de Fritjof Nansen
  
(1) Un dos financiadores da expedición foi, I'm delighted to say, Sir Francis Beaufort, moi apreciado neste blog por dar nome a unha escala de medición da forza do vento que non inclúe velocidades, pero sí observacións empíricas curiosamente específicas, coma "o vento nótase na pel destapada, susurran as follas dos árboles e empezan a moverse os muíños" (light breeze), ou "axítanse as follas e ondean as bandeiras" (gentle breeze).
(2) Así que, coma os colmillos dos mamuts, os esqueletos dos corales e en xeral moitas outras cousas, as capas de xeo sirven para medi-lo paso do tempo. Leín o resumen dun paper no que falaban dun glaciar seco fai 250 anos que descubriran na Barreira de Ross ó detectar mediante radar grietas de presión baixo o xeo, e puideran datar tendo en conta o grosor do xeo sobre elas.
(3) En 1841, James C. Ross adentrouse no que pensaba que era unha placa de xeo marino(4) pegada á costa, pero descubriu que esta banquisa formaba soamente un anel, e ó outro lado había un mar libre que entraba 800 kilómetros no continente conocido ata entón. Continuou por el en dirección Sur ata que se encontrou coa barreira de xeo (á cal, supoño que merecerá a pena que o aclare nalgunha parte, non foi el quen decidiu chamarlle "de Ross"). "Well", escribiu no seu diario, "there's no more chance of sailing through that than through the cliffs of Dover". 
(4) O descubrimento foi, por certo, un tanto casual: solo decidiu explorar aquela zona de costa porque a que tiña planeada orixinalmente estaba xa ocupada por unha expedición francesa, comandada por un señor moi parecido a Colin Firth que despois acabaría comprando para Francia a Venus de Milo; e outra americana, cuios achádegos foron a base inicial do que agora é o Smithsonian. Ambas expedicións cruzábanse entre sí e facíanse maniobras evasivas, e tal, así que Ross decidiu irse investigar onde non o molestasen.
(6) O libro dos diarios de Scott foi editado por Leonard Huxley, biólogo evolutivo apodado "o bulldog de Darwin". Merece a pena apuntar que Huxley foi pai, aparte do famoso Aldous, de Andrew Fielding Huxley, non tan famoso pero laureado co Nobel de Medicina en 1963, so there's that; e de Julian, inventor dos gorros de papel albal cos que se representa sempre ós conspiranoicos, ademáis de primeiro secretario general da UNESCO. O primeiro responsable de ACNUR foi Fridtjof Nansen, por certo, a quen non paro de mencionar neste blog coas excusas máis peregrinas.

sábado, 24 de maio de 2014

Milagro de North Jackson no Palomar (I)

Contan nun capítulo recente de Radiolab (but then again, todos o son) a historia dun partido de baloncesto de instituto que se xogou nun pequeno pobo de Alabama, chamado Stevenson, o día de San Valentín de 1992.
Esa edición do programa trata da dialéctica de favoritos e underdogs no deporte. Para facer interesante un enfrentamento, explican Jad Abumrad e Robert Krulwich, hai que fabricar unha historia arredor. A máis extendida, a máis fácilmente asimilable, é a de establecer un David e un Goliath: os espectadores neutrais decantarémonos automaticamente polo competidor que nos digan que ten menos posibilidades de vencer, e estaremos interesados a partir de ahí.

Ó final do capítulo narran o partido de Stevenson. Enfrentábanse os locais North Jackson Chiefs cos Wildcats do veciño pobo de Fort Payne. Non había ningún título en xogo, nin siquiera era un playoff, e ningún dos equipos era particularmente bon. Incluso esaxerei cando dixen que eran pobos veciños: Stevenson e Fort Payne están a uns 70 kilómetros un do outro, máis ou menos coma Lugo e Ribadeo.
A ningún oínte de Radiolab, e a ningún de vosoutros for that matter, lle debería importar en absoluto o que pasou nese partido. Supoño que eso o convirte nun exemplo perfecto para Jad e Robert. Supoño, tamén, que igual debería deixar de escribir, visto así.
O partido desarrollouse por cauces perfectamente mediocres, como cabía esperar, salvo pola cantidade de faltas que estaban cometendo ambos equipos: ó final dos 40 minutos sumaban 75, unha cada 32 segundos. Foi unha sucesión de faltas constante, enlazada por breves momentos de xogo nos que, por outra parte, abundaban as perdas de balón e os fallos. Con ese panorama, o marcador foi moi baixo; pero chegou apretado ó final.
Hai unha reportaxe boísima de Thomas Lake en Sports Illustrated na que transcribe a narración do último cuarto. Quedando aproximadamente medio minuto os North Jackson Chiefs perden de tres, pero Travis Smith, o seu base, rouba a pelota e anota fácilmente ó contraataque. A diferencia queda reducida a un punto.
Nese momento Nacho pide tempo morto. Nosoutros estamos empatados con Ribadeo, temo-la última posesión e eles solo teñen tres en cancha. Podemos gañar o noso primeiro partido de liga, na última xornada. Mentras nos aclara esto, un tanto innecesariamente, váiselle poñendo un sorriso canalla que aínda non entendemos. Podemos gañar, dícenos, e volvernos a casa satisfeitos polo día, pero tamén podemos deixar pasa-la posesión e forza-la prórroga.
A esas alturas do tempo morto probablemente Bieito, que é o millor do equipo, xa entende de qué esta falando o noso entrenador, pero Bieito está eliminados por faltas así que a responsabilidade cae sobre os cinco suplentes que aínda podemos xogar, que miramos a Nacho coma vacas ó tren.
Desa maneira, síguenos explicando, teremos dez minutos por diante contra tres xogadores e non solamente gañaremos o partido, senón que poderemos remontarlles os seis puntos de basket-average que nos sacaran na primeira xornada e que os mantiveran penúltimos da liga, semana a semana, ó largo de meses de derrotas en paralelo.
Temos na nosa man, si decidimos deixar pasa-la posesión, acaba-la tempada sin se-lo peor equipo da provincia.
O árbitro chámanos á pista antes de que sexamos capaces de contestarlle a Nacho qué queremos facer, e á salida do tempo morto os Wildcats plantean unha xogada longa para gastar tempo. Os Chiefs acaban por cometer unha falta con cinco segundos no reloxo que os pode deixar a tres puntos, e ademáis acarrea outra eliminación.
Soamente quedan 6 Chiefs dispoñibles. A situación é desesperada, pero non grave: cando o tirador dos Wildcats falla o segundo dos seus tiros libres, os Chiefs atrapan o rebote e lánzanse ó contrataque; a diferencia é de dous puntos, a victoria é posible. Travis Smith chega en carreira armando o brazo a toda présa e lanza un triple sobre a bocina.
Falla, pero os árbitros pitan falta novamente, a número 75 do partido. Smith ten tres tiros libres sin tempo no reloxo. Pode gaña-lo partido, pero solo transforma dous deles. Prórroga.
Nosoutros estamos confusos polo emocionante que se acaba de poñe-lo partido de Alabama e porque non acabamos de asimilar completamente todo o que nos dixo Nacho e, probablemente por eso, convencidos contra o seu criterio e o do sentido común de xogarnos deportivamente a última posesión, enfrentando cara a cara ós nosos rivales sin picaresca, sin forza-la prórroga. Gustaríame recordar por qué.
Fallamos, claro, non merece a pena nin comentalo, éramos malos de narices. Cinco suplentes habituais sentados no fondo do banquillo do peor equipo do Estudiantes, fose cal fose a categoría ou o tempo que levásemos nela. Fallamos e acabamos na prórroga de todas formas e non importou, pero gustaríame saber qué pensábamos naquel momento aqueles cinco gloriosos perdedores cando, ante a posibilidade de ser Goliath por primeira vez nas nosas vidas deportivas, decidimos ser honrados e face-lo correcto. Con romanticismo na mirada adolescente.


REFERENCIAS
"2 on 5" de Thomas Lake

martes, 11 de marzo de 2014

Un pesadelo

Versión en castelán aquí

Tres homes, one of whom at any rate is feeling quite frightened, camiñan a escuras sobre o mar. Levan dezanove días de viaxe en plena noite e están chegando ó seu destino, nas faldas do monte Terror.
Bill Wilson, "Birdie" Bowers e Apsley Cherry-Garrard parten da súa base no cabo Evans o 27 de xuño de 1911 con máis de 300 quilogramos de provisións en dous trineos. Rodean a illa de Ross camiñando a oscuras sobre o mar conxelado entre crevasses e seracs, fendas de presión no xeo que serían dificiles de ver incluso coa luz do día; antes de cada paso necesitan tentar co pé e guiarse polo sonido que lles devolve o chan para intuir si poden cargar todo o peso, así que camiñan en silencio.
Sufren temperaturas que se acercan ós -60º C. Os dentes pártenselles ó castañear, o sudor conxélase sobre a súa pel antes de chegar á roupa. Ó deitarse a durmir teñen alucinacións nas que soñan con dulces, e o aire que exhalan mentras tanto vai formando unha capa de xeo sobre a súa cara que provoca que cada vez respiren con máis fatiga.
Pero ó día seguinte teñen que levanta-lo campamento e continuar avanzando. Tratan de arrastrar ambos trineos á vez, pero en ocasións a neve é tan blanda que teñen que deixar un atrás mentras avanzan co outro. Varias veces por día algún dos tres ten que parar e golpearse metódicamente as pernas ou un brazo para evitar que se lle conxelen, mentras os outros siguen camiñando sen esperalo.
Francamente, non son capaz de facerlle xustiza ó mal que o pasaron. Comparto esta frustración co propio Cherry, quen titulou o seu libro The Worst Journey in the World por este inferno grisáceo de dezanove días, e escribe nel:

"The horror of the nineteen days it took us to travel from Cape Evans to Cape Crozier would have to be re-experienced to be appreciated; and any one would be a fool who went again: it is not possible to describe it"
Dedícalle un largo capítulo que se lee buscando aire a bocanadas coma un peixe fora da auga, no que enumera un problema novo e inesperado(1) en cada párrafo; pero non se queda satisfeito. Por peligrosas que sexan as grietas de presión, a súa foi unha batalla soterrada, sin un momento heroico no que escaparan dunha habitación menguante agarrando o sombreiro xusto antes de que se pechase a porta. Viviron o horror seco e simple das reglas da natureza cumplíndose sobre eles. Frío, sono, fame; un barruzo de pequenos inconvintes acumulándose un sobre o outro, un día tras outro, solamente porque non deberían estar alí.
A veces bromeo neste blog con pequenos desenganos cotidianos que se me caen encima coma folios kamikazes. Téñoos agrupados baixo a etiqueta "Como camiñar nun prado inzado de rastrillos", que é unha referencia ós Simpson, e cando os escribo imaxínome esa escena de slapstick: o protagonista (eu, vaia) da un paso decidido nunha dirección e lévase un golpe na cara co mango dun enciño. Desorientado, retrocede cun par de pasiños cortos e recibe outro no lombo (son golpes con efectos sonoros, que en realidade non doen); despois cáese hacia adiante sen poder evitar poñe-las mans para frena-lo golpe, ainda que sabe que vai disparar outro rastrillo con elas, e mira a cámara encollendo os hombros.
Agora pensade no pobre Cherry, un dos nosos, un rapaz pijo e torpón recén saído da universidade. Camiñando desorientado, pasando fame e frío. Notando por exemplo o dolor no codo por non durmir, e o cosquilleo no brazo coma si estivese tratando de escapar de si mesmo; o bloqueo da mandíbula por tela apretada; a pesadez de camiñar nun campo aberto, sin ter onde fixarse. Son sensacións que coñecemos, pero normalmente podemos sacudírnolas de encima e pasar a outra cousa, coma a miña lista de pequenas frustracións. Cherry o único que pode facer é dar un paso máis, atento ó sonido do xeo baixo o seu pé, e espera-lo seguinte golpe.

Continúa no capítulo seguinte
 
REFERENCIAS
"El peor viaje del mundo" de Apsley Cherry-Garrard

(1) A min nin se me ocurriría pensar, por exemplo, que cando levantan o campamento pola mañá teñen que decidir en qué postura queren arrastra-lo trineo durante todo o día: o abrigo váiselles quedar conxelado nada máis saír da tenda, e si colle unha posición incómoda (digamos que coa capucha demasiado baixa porque se encolleron ó sair) pasarán horas antes de que a poidan correxir.